દેશની સરકાર દ્વારા લેવાયેલું કોઈ પગલું યોગ્ય હતું કે નહિ એ વિષે લોકોમાં વર્ષો સુધી મતભેદ રહેવાના જ. પરંતુ, સમય જતાં એના વિષે એક મત બંધાઈ જતો હોય છે. અથવા તો એક જ મતનો ઉલ્લેખ થવા લાગતો હોય છે. બીજા મતનું વિશેષ મહત્ત્વ રહેતું નથી. ઇંદિરાજીએ ૧૯૭૧માં પાકિસ્તાનને તોડીને બાંગ્લાદેશનું સર્જન કરાવવામાં મહત્ત્વનો ભાગ ભજવ્યો. આજે એ પગલાને યોગ્ય ગણવામાં આવે છે કારણ કે એ પગલાથી પાકિસ્તાનની કમર તૂટી ગઈ હોવાનું માનવામાં આવે છે. પાકિસ્તાનને સીધું કરવા માટે એ પગલું જરૂરી હતું. મોટા ભાગની પ્રજાને પણ એ યોગ્ય જ લાગ્યું હતું, પરંતુ એ પગલું જ્યારે લેવાઈ રહ્યું હતું ત્યારે એ પગલાને અયોગ્ય ગણાવનારા વિચારકો પણ હતા. સામ્યવાદીઓ પણ હંમેશા યુદ્ધનો વિરોધ કરતા હતા. વળી, એ યુદ્ધના લીધે દેશને અને દેશની પ્રજાને ઘણું સહન કરવાનું આવ્યું હતું. આપણા સૈનિકોના બલિદાનો, પ્રજાએ દિવસો સુધી ભરેલો વધારાનો ટેક્સ, અર્થતંત્ર પર અવળી અસરો, મોંઘવારીમાં વધારો, યુદ્ધ દરમ્યાન જરૂરી ચીજોની અછત, સામાન્ય જનજીવન પર થયેલી અસર, વગેરેને આજે કોણ યાદ કરે છે? એ વખતના છાપાંઓ વાંચનારને જ ખબર પડે કે એ વખતે પણ વાદવિવાદ થતા હતા. પરંતુ આપણે યુદ્ધમાં જીત્યા એટલે એ બધું ભુલાઈ ગયું. અને, સમય જતાં પાકિસ્તાન પાછું આડું ચાલવા લાગ્યું, બાંગ્લાદેશ પણ આપણા દેશ સાથે આડું ચાલ્યું, હજી પણ ઘણી વખત ચાલે છે, બાંગ્લાદેશમાંથી લાખો લોકો આપણા દેશમાં ઘુસી ગયા, એના લીધે આપણા દેશની સુરક્ષા માટે પણ અનેક સવાલો ઊભા થયા છે. તો શું બાંગ્લાદેશના સર્જનને ખોટનો સોદો ગણી શકાય? કે પછી એ ઘટનાને ઈન્દિરાજી અને આપણા સૈન્યની બહાદુરી તરીકે યાદ કરાય એ જ યોગ્ય છે?
એવી જ રીતે ઈન્દિરાજી દ્વારા દેશ પર લાદવામાં આવેલી કટોકટીના પગલાને અયોગ્ય ગણવામાં આવે છે, એને કલંક માનવામાં આવે છે. એ પગલા દ્વારા વિરોધી નેતાઓને તો જેલભેગા કરવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ પ્રજાને પણ છોડવામાં નહોતી આવી. ગમે ત્યારે કોઈની પણ કારણ બતાવ્યા વગર ધરપકડ થઈ શકતી હતી. સરકાર વિરુદ્ધ લખવાની આઝાદી રહી નહોતી. કેટલાક બુદ્ધિજીવીઓ મૌન થઈ ગયા હતા. ‘ ઇંદિરા ગાંધી’ એટલું બોલવું હોય તો પણ સામાન્ય માણસ ગભરાતો હતો. પરંતુ કેટલાક ફાયદા પણ હતા! આજે પણ એ ફાયદાઓને યાદ કરનારા કરે છે! ગુંડાઓ, ટપોરીઓ, ભેળસેળિયાઓ, નફાખોરો, સંઘરાખોરો, સરકારી નોકરો, વેપારીઓ વગેરે ફફડતા હતા. ગાડીઓ મોટાભાગે નિયમિત દોડતી હતી. કહેનારા તો એમ કહેતા હતા કે, કટોકટી લાંબી ચાલી હોત તો દેશ બદલાઈ જાત! પણ, એ વતાવરણ ભયના લીધે હતું. ગુંડાઓના એક વર્ગને નાબુદ કરીને બીજા વર્ગના ગુંડાઓને તાકાત આપનારું હતું. એટલે જ એ પગલાને અયોગ્ય ગણવામાં આવે છે. ફાયદાઓને બહુ મહત્ત્વ અપાતું નથી.
એવી જ રીતે, નરસિંહરાવ વડાપ્રધાન હતા અને મનમોહનસિંહ નાણાપ્રધાન હતા એ સમય દરમ્યાન Globalization and Liberalization માટે સરકાર દ્વારા લેવાયેલાં પગલાંને આજે મોટાભાગે યોગ્ય ગણવામાં આવે છે. એ પગલાંથી થયેલા ફાયદાઓને જ યાદ કરાય છે. એ પગલાંથી સમાજજીવન પર અવળી અસર પણ થઈ છે, પરંતુ એ હવે ચર્ચાનો વિષય નથી રહ્યો. એ અસર દેશની પ્રજા પચાવી ગઈ છે.
એવી જ રીતે હાલમાં વર્તમાન સરકાર દ્વારા કાળાંનાણાં પર અંકુશ, ચલણમાં બદલાવ, કેશલેસ સોસાયટી વગેરે માટેના જે પગલાં લેવાઈ રહ્યાં છે એ પગલાં યોગ્ય છે કે અયોગ્ય એ નક્કી થતાં વર લાગશે. ૩૦ ડિસેમ્બર પછી ચમત્કાર નથી થઈ જવાનો. પરંતુ સારાં નરસાં પરિવર્તન જરૂર આવશે. શાસક અને વિરોધ પક્ષના નેતાઓ, રાજકરાણીઓ, અર્થશાસ્ત્રીઓ, વિચારકો, જમીન સાથે જોડાયેલા લોકોની વાતો કરતાં હોવાનો દાવો કરનારા બુદ્ધિજીવીઓ, ગામ અને પાદરનાં ગીતો લખનારા સાહિત્યકારો વગેરે ભલે ઉતાવળ કરે. એ રસાયણ દ્વારા વહેલાસર કેરીઓ પકવીને રોકડી કરવાની વાત છે. મહેંદી સુકાય ત્યાં સુધી રાહ જોવી રહી. હા, મહેંદી રંગ લાવશે કે નહિ લાવે એ વિષે વાતો કરવાનો સહુને અધિકાર છે. 😀
